ارزیابی تناسب اراضی برای کاشت نخل خرمای رقم کبکاب ( Phoenix dactylifera L.cv Kabkob) در استان بوشهر با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)

چکیده سابقه و هدف: یکی از راه‌های شناسایی ظرفیت تولید اراضی و انتخاب کاربری متناسب با آن، انجام ارزیابی تناسب اراضی است. برای این منظور بایستی، ابتدا معیارهای اقلیمی و خصوصیات خاک تاثیر گذار در تولید، شناسایی شوند. همچنین با توجه به تنوع و عدم تساوی درجه اهمیت این معیارها، اولویت‌بندی آنها کاری ضروری است. این تحقیق با هدف شناسایی و اولویت‌بندی معیارهای تاثیرگذار در تولید خرما و ارزیابی تناسب اراضی برای کاشت نخل خرمای رقم کبکاب در استان‌ بوشهر با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی انجام گردید. مواد و روش‌ها: ابتدا زیرمعیارهای اقلیمی و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک تاثیر گذار در تولید محصول خرما، با استفاده از بررسی منابع علمی و انجام مطالعات خاکشناسی در مناطق مورد مطالعه، شناسایی و تعیین شدند. سپس ماتریس مقایسات زوجی در قالب روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، تشکیل و براساس دیدگاه و نظر کارشناسان خبره، درجه اهمیت نسبی این زیرمعیارها تعیین گردید. در مرحله بعد وزن نسبی هر کدام از زیرمعیارها با استفاده از روش تقریبی میانگین حسابی محاسبه و بر اساس آن، اولویت‌بندی آنها انجام گرفت و در نهایت کلاس‌های کیفی تناسب اراضی برای کاشت نخل خرمای رقم کبکاب با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی تعیین گردید. یاقته‌ها: نتایج نشان داد مهمترین زیرمعیارهای اقلیمی تاثیر گذار در تولید محصول خرما عبارتند از: طول فصل خشک، تعداد روزهای با بارندگی بیش از 5 میلی متر در مرحله رسیدگی میوه، میانگین دما طی سیکل رشد، گل‌دهی و رسیدگی میوه، مجموع نیاز گرمایی از مرحله گل‌دهی تا رسیدگی میوه، میانگین رطوبت نسبی سیکل رشد و تشکیل میوه، میانگین ساعات آفتابی و تعداد ماه‌های سال با میانگین سرعت باد بیش از 5 متر بر ثانیه طی سیکل رشد. همچنین نتایج اولویت‌بندی زیرمعیارهای اقلیمی با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، نشان داد در بین عوامل اقلیمی تاثیر گذار در ارزیابی تناسب اراضی برای کاشت خرما، میانگین دمای مرحله گل‌دهی با وزن نسبی 161/0 و تعداد ماه‌های سال با میانگین سرعت باد بیش از 5 متر بر ثانیه طی مرحله سیکل رشد با وزن نسبی 08/0 به ترتیب دارای بیشترین و کمترین درجه اهمیت می‌باشند. نتایج بررسی منابع علمی و انحام مطالعه خاکشناسی در مناطق مورد مطالعه، برای شناسایی زیرمعیارهای مربوط به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مؤثر بر تولید خرما، نشان داد مهمترین این زیرمعیارها، عبارتند از: بافت خاک، میزان آهک، میزان گچ، اسیدیته، میزان کربن آلی، میزان پتاسیم قابل جذب، شوری و قلیائیت (نسبت جذب سدیم). و بر اساس نتایج اولویت‌بندی زیرمعیارهای خاک، شوری با وزن نسبی 27/0 و میزان گچ با وزن نسبی 041/0 به ترتیب دارای بیشترین و کمترین درجه اهمیت می‌باشند. نتایج ارزیابی کیفی تناسب اراضی با استفاده از روش‌ AHP، نشان می‌دهد 75 درصد مناطق مورد مطالعه در استان‌ بوشهر برای کاشت نخل خرمای رقم کبکاب، خیلی مناسب بوده و در کلاس‌ تناسب S1 و 25 درصد نسبتاً مناسب بوده و در کلاس‌ تناسب S2قرار می‌گیرند. نتیجه‌گیری: بر اساس نتایج این تحقیق، توصیه می‌شود در انتخاب مکان مناسب کاشت نخل خرما به عوامل دما در طی مرحله گل‌دهی و شوری خاک، اهمیت و توجه زیادی داده شود. واژه های کلیدی: نخل خرما، تناسب اراضی، تحلیل سلسله مراتبی، اولویت‌بندی